يك ابررايانه در نگاه اول بسيار شبيه به بزرگرايانه است، اما اين نوع رايانهها براي پاسخ به درخواستهايِ زيادِ محاسباتي ساخته شدهاند. از ماه نوامبر سال ۲۰۱۳ ميلادي سريعترين ابررايانه دنيا تيانهه-۲ (به معناي راهِ شيري-۲) است كه در شهر گوانگژو كشور چين واقع شده است.[۶]
عبارت ابررايانه به هيچ تكنولوژي خاصي اشاره نميكند بلكه در هر دورهٔ زماني به سريعترين رايانههاي در دسترس اطلاق ميشود. در اواسط سال ۲۰۱۱ ميلادي ابررايانهها از سرعت ۱ پتافلاپ يا (هزار ميليون ميليون) عمليات اعداد اعشاري در ثانيه پيشي گرفتند. با اينكه ابررايانهها بسيار سريع هستند اما بهدليل هزينهٔ بسيار بالايي كه دارند، تنها توسط سازمانهاي بسيار بزرگ براي انجام وظايف محاسباتي بسيار سنگين شامل مجموعه دادههاي بزرگ مورد استفاده قرار ميگيرند. ابررايانهها معمولاً كاربردهاي نظامي و علمي دارند. با اينكه استفاده از اين نوع رايانهها ميليونها دلار هزينه دارد، اما براي كاربردهاي تجاري نيز مورد استفاده قرار ميگيرند. مثلاً بانكها براي محاسبه ميزان خطر و بدست آوردن استراتژي سرمايهگذاري از ابررايانهها استفاده ميكنند يا موسسات بهداشت و درمان با تحليل دادههاي بسيار بزرگ بيماران سعي ميكنند روشهاي بهينه درمان را پيدا كنند
مادربورد يا بوردِ اصلي (به انگليسي: Motherboard) قسمت اصلي سختافزار يك رايانه است. بورد اصلي يك قطعه مستطيل شكل بزرگ است كه مدارهاي مجتمع فراواني دارد. اين قطعه تمامي سختافزارهاي ديگر رايانه مانند پردازنده مركزي، رم، ديسكخوانها (ديسك سخت، ديسك نوري و …) و ديگر قطعات متصلشدني را به هم متصل ميكند.
قطعاتي كه به طور مستقيم به مادربورد متصل ميشوند يا بخشي از اين بورد هستند:
- پردازنده مركزي مسئولِ كارايي رايانه است و بيشترين محاسبات را انجام ميدهد. اين پردازنده كه با نام مغز رايانه نيز شناخته ميشود، توسط يك پنكه خنك و حفره گرما ميشود. بيشتر پردازندههاي مركزي جديد بر روي خود مدار پردازنده گرافيكي نيز دارند.
- چيپست كه مدار نورثبريج بر روي آن قرار دارد، مسئول رابطهٔ پردازنده مركزي با قطعات ديگر سيستم مانند رم يا حافظه اصلي است.
- حافظه دسترسي تصادفي يا رَم دادهها و كُدي توسط پردازنده مركزي مورد استفاده قرار ميگيرد را در خود ذخيره ميكند.
- حافظه فقط خواندني يا رام بايوس را بر روي خود ذخيره ميكند. بايوس برنامهايست كه در هنگام شروع بهكار رايانه اجرا ميشود و فرايند «بوت شدن» يا «راهاندازي»[۵] نيز ناميده ميشود. بايوس شامل ثابتافزار راهانداز و ثابتافزار مديريت تغذيه است. مادربوردهاي جديد بهجاي بايوس داراي UEFI هستند.
- گذرگاهها پردازنده مركزي را به قطعات مختلف داخلي و كارتهاي توسعه مانند كارت صدا و كارت گرافيك متصل ميكنند.
- باتري سيماس نيز به مادربورد متصل ميشود. اين باتري برق مورد نياز براي نگهداري زمان و تاريخ در بايوس را تأمين ميكند
صنعت رايانه همواره صنعتي رو به رشد، چه در حوزهٔ سختافزاري و چه در حوزهٔ نرمافزاري بودهاست، اين صنعت پيوسته مورد توجه سرمايه گذاران بوده و سرمايهها را به خود جذب كردهاست. آيندهٔ روشن اين فناوري همواره سرمايه داران را ترغيب ميكند تا روي اين صنعت سرمايهگذاري كنند.
رايانههاي توكار (جاسازي شده)
رايانههايي هم وجود دارند كه تنها براي كاربردهايي ويژه طراحي ميشوند. در ۲۰ سال گذشته، هرچند برخي ابزارهاي خانگي كه از نمونههاي قابل ذكر آن ميتوان جعبههاي بازيهاي ويدئويي را كه بعدها در دستگاههاي ديگري از جمله تلفن همراه، دوربينهاي ضبط ويدئويي، و PDAها و دهها هزار وسيله خانگي، صنعتي، خودروسازي و تمام ابزاري كه در درون آنها مدارهايي كه نيازهاي ماشين تورينگ را مهيا ساختهاند، گسترش يافت، را نام برد (اغلب اين لوازم برنامههايي را در خود دارند كه بصورت ثابت روي ROM تراشههايي كه براي تغيير نياز به تعويض دارند، نگاشته شدهاند). اين رايانهها كه در درون ابزارهاي با كاربرد ويژه گنجانيده شدهاند «ريزكنترلگرها» يا رايانههاي توكار" (Embedded Computers) ناميده ميشوند. بنا بر اين تعريف اين رايانهها به عنوان ابزاري كه با هدف پردازش اطّلاعات طراحي گرديده محدوديتهايي دارد. بيشتر ميتوان آنها را به ماشينهايي تشبيه كرد كه در يك مجموعه بزرگتر به عنوان يك بخش حضور دارند مانند دستگاههاي تلفن، ماكروفرها يا هواپيما كه اين رايانهها بدون تغييري فيزيكي به دست كاربر ميتوانند براي هدفهاي گونهگوني به كارگرفته شوند.
رايانههاي شخصي
اشخاصي كه با انواع ديگري از رايانهها ناآشنا هستند از عبارت رايانه براي رجوع به نوع خاصي استفاده ميكنند كه رايانه شخصي (PC) ناميده ميشوند. رايانهاي است كه از اجزاي الكترونيكي ميكرو (ريز) تشكيل شده كه جزو كوچكترين و ارزانترين رايانهها بهشمار ميروند و كاربردهاي خانگي و اداري دارند. شركت آيبيام رايانه شخصي را در سال ۱۹۸۱ ميلادي به جهان معرفي كرد.
نخستين رايانه آيبيام از برخي از ماشين حسابهاي امروزي نيز ضعيفتر است ولي در آن زمان شگفتانگيز بود. رايانه شخصي سي سال پيش داراي حافظه ROM با ظرفيت 40K و حافظه RAM با ظرفيت 64K بود. البته كاربر ميتوانست حافظه RAM را تا 256K افزايش دهد.
نخستين رايانههاي رقمي، با قيمتهاي زياد و حجم بزرگشان، در اصل محاسبات علمي را انجام ميدادند، انياك يك رايانهٔ قديمي ايالات متحده اصولاً طراحي شده تا محاسبات پرتابهاي توپخانه و محاسبات مربوط به جدول چگالي نوتروني را انجام دهد. (اين محاسبات بين دسامبر ۱۹۴۱ تا ژانويه ۱۹۴۶ روي حجمي بالغ بر يك ميليون كارت پانچ انجام پذيرفت! كه اين خود طراحي و سپس تصميم نادرست بكارگرفته شده را نشان ميدهد) بسياري از ابررايانههاي امروزي صرفاً براي كارهاي ويژهٔ محاسبات جنگافزار هستهاي استفاده ميگردد. [نيازمند منبع]
CSIR Mk I نيز كه نخستين رايانه استراليايي بود براي ارزيابي ميزان بارندگي در كوههاي اسنوئي (Snowy)اين كشور بهكاررفته، اين محاسبات در چارچوب يك پروژه عظيم توليد برقابي انجام گرفت.
برخي رايانهها نيز براي انجام رمزگشايي بكارگرفته ميشد، براي مثال Colossus كه در جريان جنگ جهاني دوم ساخته شد، جزو اولين كامپيوترهاي برنامهپذير بود (البته ماشين تورينگ كامل نبود). هرچند رايانههاي بعدي ميتوانستند برنامهريزي شوند تا شطرنج بازي كنند يا تصوير نمايش دهند و ساير كاربردها را نشان دهد.
سياستمداران و شركتهاي بزرگ نيز رايانههاي اوليه را براي خودكارسازي بسياري از مجموعههاي داده و پردازش كارهايي كه قبلاً توسط انسانها انجام ميگرفت، بكار بستند - براي مثال، نگهداري و بروزرساني حسابها و داراييها. در موسسات پژوهشي نيز دانشمندان رشتههاي مختلف شروع به استفاده از رايانه براي مقاصدشان نمودند.
كاهش پيوسته قيمتهاي رايانه باعث شد تا سازمانهاي كوچكتر نيز بتوانند آنها را در اختيار بگيرند. بازرگانان، سازمانها، و سياستمداران اغلب تعداد زيادي از كامپيوترهاي كوچك را براي تكميل وظايفي كه قبلاً براي تكميلشان نياز به رايانه بزرگ (mainframe) گرانقيمت و بزرگ بود، به كار بگيرند. مجموعههايي از رايانههاي كوچكتر در يك محل اغلب بهعنوان خادم سرا[نيازمند منبع] (server farm) نام برده ميشود.
با اختراع ريزپردازندهها در دههٔ ۱۹۷۰ اين امكان كه بتوان رايانههايي بسيار ارزان قيمت را توليد نمود بوجود آمد. رايانههاي شخصي براي انجام وظايف بسياري محبوب گشتند، از جمله كتابداري، نوشتن و چاپ مستندات. محاسبات پيش بينيها و كارهاي تكراري رياضي توسط صفحات گسترده (spreadsheet)، ارتباطات توسط پست الكترونيك، و اينترنت. حضور گسترده رايانهها و سفارشي كردن آسانشان باعث شد تا در امورات بسيار ديگري بكارگرفته شوند.
در همان زمان، رايانههاي كوچك، كه معمولاً با يك برنامه ثابت ارائه ميشدند، راهشان را بسوي كاربردهاي ديگري باز مينمودند، كاربردهايي چون لوازم خانگي، خودروها، هواپيماها، و ابزار صنعتي. اين پردازشگرهاي جاسازي شده كنترل رفتارهاي آن لوازم را سادهتر كردند، همچنين امكان انجام رفتارهاي پيچيده را نيز فراهم نمودند (براي نمونه، ترمزهاي ضدقفل در خودروها[۶]). با شروع قرن بيست و يكم، اغلب دستگاههاي الكتريكي، اغلب حالتهاي انتقال نيرو، اغلب خطوط توليد كارخانهها توسط رايانهها كنترل ميشوند. اكثر مهندسان پيش بيني ميكنند كه اين روند همچنان به پيش برود… يكي از كارهايي كه ميتوان بهوسيله رايانه انجام داد برنامه گيرنده ماهوارهاست.
ز زمان رايانههاي اوليه كه در سال ۱۹۴۱ ساخته شده بودند تا كنون فناوريهاي ديجيتالي رشد نمودهاست، معماري فون نوِيمن يك رايانه را به چهار بخش اصلي توصيف ميكند: واحد محاسبه و منطق (Arithmetic and Logic Unit يا ALU)، واحد كنترل يا حافظه، و ابزارهاي ورودي و خروجي (كه جمعاً I/O ناميده ميشود). اين بخشها توسط اتصالات داخلي سيمي به نام گذرگاه (bus) با يكديگر در پيوند هستند.
حافظه
در اين سامانه، حافظه بصورت متوالي شماره گذاري شده در خانهها است، هركدام محتوي بخش كوچكي از دادهها ميباشند. دادهها ممكن است دستورالعملهايي باشند كه به رايانه ميگويند كه چه كاري را انجام دهد باشد. خانه ممكن است حاوي اطلاعات مورد نياز يك دستورالعمل باشد. اندازه هر خانه، و تعداد خانهها، در رايانهٔ مختلف متفاوت است، همچنين فناوريهاي بهكاررفته براي اجراي حافظه نيز از رايانهاي به رايانه ديگر در تغيير است (از بازپخشكنندههاي الكترومكانيكي تا تيوپها و فنرهاي پر شده از جيوه يا ماتريسهاي ثابت مغناطيسي و در آخر ترانزيستورهاي واقعي و مدار مجتمعها با ميليونها فيوز نيمه هادي يا MOSFETهايي با عملكردي شبيه ظرفيت خازني روي يك تراشه تنها).
پردازش
واحد محاسبه و منطق يا ALU دستگاهي است كه عمليات پايه مانند چهار عمل اصلي حساب (جمع و تفريق و ضرب و تقسيم)، عمليات منطقي (و، يا، نقيض)، عمليات قياسي (براي مثال مقايسه دو بايت براي شرط برابري) و دستورها انتصابي براي مقدار دادن به يك متغير را انجام ميدهد. اين واحد جائيست كه «كار واقعي» در آن صورت ميپذيرد.
البته CPUها به دو دسته كلي RISC و CISC تقسيمبندي ميشوند. نوع اول پردازش گرهاي مبتني بر اعمال ساده هستند و نوع دوم پردازشگرهاي مبتني بر اعمال پيچيده ميباشند. پردازشگرهاي مبتني بر اعمال پيچيده در واحد محاسبه و منطق خود داراي اعمال و دستورهايي بسيار فراتر از چهار عمل اصلي يا منطقي ميباشند. تنوع دستورها اين دسته از پردازندهها تا حدي است كه توضيحات آنها خود ميتواند يك كتاب با قطر متوسط ايجاد كند. پردازندههاي مبتني بر اعمال ساده اعمال بسيار كمي را پوشش ميدهند و در حقيقت براي برنامهنويسي براي اين پردازندهها بار نسبتاً سنگيني بر دوش برنامهنويس است. اين پردازندهها تنها حاوي ۴ عمل اصلي و اعمال منطقي رياضي و مقايسهاي به علاوه چند دستور بياهميت ديگر ميباشند. هرچند ذكر اين نكته ضروري است كه دستورها پيچيده نيز از تركيب تعدادي دستور ساده تشكيل شدهاند و براي پيادهسازي اين دستورها در معماريهاي مختلف از پيادهسازي سختافزاري (معماري CISC) و پيادهسازي نرمافزاري (معماري RISC) استفاده ميشود.
(قابل ذكر است پردازندههاي اينتل از نوع پردازنده مبتني بر اعمال پيچيده ميباشند)
واحد كنترل همچنين اين مطلب را كه كدامين بايت از حافظه حاوي دستورالعمل فعلي اجرا شوندهاست را تعقيب ميكند، سپس به واحد محاسبه و منطق اعلام ميكند كه كدام عمل اجرا و از حافظه دريافت شود و نتايج به بخش اختصاص داده شده از حافظه ارسال گردد. بعد از يك بار عمل، واحد كنترل به دستورالعمل بعدي ارجاع ميكند (كه معمولاً در خانه حافظه بعدي قرار دارد، مگر اينكه دستورالعمل جهش دستورالعمل بعدي باشد كه به رايانه اعلام ميكند دستورالعمل بعدي در خانه ديگر قرار گرفتهاست).
ورودي/خروجي
بخش ورودي/خروجي (I/O) اين امكان را به رايانه ميدهد تا اطلاعات را از جهان بيرون تهيه و نتايج آنها را به همانجا برگرداند. محدوده فوقالعاده وسيعي از دستگاههاي ورودي/خروجي وجود دارد، از خانواده آشناي صفحهكليدها، نمايشگرها، نَرمديسك گرفته تا دستگاههاي كمي غريب مانند رايابينها (webcams). (از ساير ورودي/خروجيها ميتوان موشواره mouse، قلم نوري، چاپگرها (printer)، اسكنرها، انواع لوحهاي فشرده(CD, DVD) را نام برد).
چيزي كه تمامي دستگاههاي عمومي در آن اشتراك دارند اين است كه آنها رمزكننده اطلاعات از نوعي به نوع ديگر كه بتواند مورد استفاده سيستمهاي رايانه ديجيتالي قرار گيرد، هستند. از سوي ديگر، دستگاههاي خروجي آن اطلاعات به رمز شده را رمزگشايي ميكنند تا كاربران آنها را دريافت نمايند. از اين رو يك سيستم رايانه ديجيتالي يك نمونه از يك سامانه دادهپردازي ميباشد.
دستورالعملها
هر رايانه تنها داراي يك مجموعه كمتعداد از دستورالعملهاي ساده و تعريف شده ميباشد. از انواع پركاربردشان ميتوان به دستورالعمل «محتواي خانه ۱۲۳ را در خانه ۴۵۶ كپي كن!»، «محتواي خانه ۶۶۶ را با محتواي خانه ۰۴۲ جمع كن، نتايج را در خانه ۰۱۳ كپي كن!»، «اگر محتواي خانه ۹۹۹ برابر با صفر است، به دستورالعمل واقع در خانه ۳۴۵ رجوع كن!» اشاره كرد.
دستورالعملها در داخل رايانه بصورت اعداد مشخص شدهاند - مثلاً كد دستور العمل (copy instruction) برابر ۰۰۱ ميتواند باشد. مجموعه معين دستورالعملهاي تعريف شده كه توسط يك رايانه ويژه پشتيباني ميشود را زبان ماشين مينامند. در واقعيت، اشخاص معمولاً به زبان ماشين دستورالعمل نمينويسند بلكه بيشتر به نوعي از انواع سطح بالاي زبانهاي برنامهنويسي، برنامهنويسي ميكنند تا سپس توسط برنامه ويژهاي (تفسيرگرها (interpreters) يا همگردانها (compilers) به دستورالعمل ويژه ماشين تبديل گردد. برخي زبانهاي برنامهنويسي از نوع بسيار شبيه و نزديك به زبان ماشين كه اسمبلر (يك زبان سطح پايين) ناميده ميشود، استفاده ميكنند؛ همچنين زبانهاي سطح بالاي ديگري نيز مانند پرولوگ نيز از يك زبان انتزاعي و چكيده كه با زبان ماشين تفاوت دارد بجاي دستورالعملهاي ويژه ماشين استفاده ميكنند.
معماريها
در رايانههاي معاصر واحد محاسبه و منطق را به همراه واحد كنترل در يك مدار مجتمع كه واحد پردازشي مركزي (CPU) ناميده ميشود، جمع نمودهاند. عموماً، حافظه رايانه روي يك مدار مجتمع كوچك نزديك CPU قرار گرفته. اكثريت قاطع بخشهاي رايانه تشكيل شدهاند از سامانههاي فرعي (به عنوان نمونه، منبع تغذيه رايانه) يا دستگاههاي ورودي/خروجي.
برخي رايانههاي بزرگتر چندين CPU و واحد كنترل دارند كه بصورت همزمان با يكديگر درحال كارند. اينگونه رايانهها بيشتر براي كاربردهاي پژوهشي و محاسبات علمي بكار ميروند.
كارايي رايانهها بنا به تئوري كاملاً درست است. رايانه دادهها و دستورالعملها را از حافظهاش واكشي (fetch) ميكند. دستورالعملها اجرا ميشوند، نتايج ذخيره ميشوند، دستورالعمل بعدي واكشي ميشود. اين رويه تا زماني كه رايانه خاموش شود ادامه پيدا ميكند. واحد پردازنده مركزي در رايانههاي شخصي امروزي مانند پردازندههاي شركت اي-ام-دي و شركت اينتل از معماري موسوم به خط لوله استفاده ميشود و در زماني كه پردازنده در حال ذخيره نتيجه يك دستور است مرحله اجراي دستور قبلي و مرحله واكشي دستور قبل از آن را آغاز ميكند. همچنين اين رايانهها از سطوح مختلف حافظه نهانگاهي استفاده ميكنند كه در زمان دسترسي به حافظه اصلي صرفهجويي كنند.
برنامهها
برنامه رايانهاي فهرستهاي بزرگي از دستورالعملها (احتمالاً به همراه جدولهايي از داده) براي اجرا روي رايانه هستند. خيلي از رايانهها حاوي ميليونها دستورالعمل هستند، و بسياري از اين دستورها به تكرار اجرا ميشوند. يك رايانه شخصي نوين نوعي (درسال ۲۰۰۳) ميتواند در ثانيه ميان ۲ تا ۳ ميليارد دستورالعمل را پياده نمايد. رايانهها اين مقدار محاسبه را صرف انجام دستورالعملهاي پيچيده نميكنند. بيشتر ميليونها دستورالعمل ساده را كه توسط اشخاص باهوشي «برنامه نويسان» در كنار يكديگر چيده شدهاند را اجرا ميكنند. برنامهنويسان خوب مجموعههايي از دستورالعملها را توسعه ميدهند تا يكسري از وظايف عمومي را انجام دهند (براي نمونه، رسم يك نقطه روي صفحه) و سپس آن مجموعه دستورالعملها را براي ديگر برنامهنويسان در دسترس قرار ميدهند. (اگر مايليد «يك برنامهنويس خوب» باشيد به اين مطلب مراجعه نماييد)
رايانههاي امروزه، قادرند چندين برنامه را در آن واحد اجرا نمايند. از اين قابليت به عنوان چندكارگي (multitasking) نام برده ميشود. در واقع، CPU يك رشته دستورالعملها را از يك برنامه اجرا ميكند، سپس پس از يك مقطع ويژه زماني دستورالعملهايي از يك برنامه ديگر را اجرا ميكند. اين فاصله زماني اكثراً بهعنوان يك برش زماني (time slice) نام برده ميشود. اين ويژگي كه CPU زمان اجرا را بين برنامهها تقسيم ميكند، اين توهم را بوجود ميآورد كه رايانه همزمان مشغول اجراي چند برنامهاست. اين شبيه به چگونگي نمايش فريمهاي يك فيلم است، كه فريمها با سرعت بالا در حال حركت هستند و به نظر ميرسد كه صفحه ثابتي تصاوير را نمايش ميدهد. سيستمعامل همان برنامهاي است كه اين اشتراك زماني را بين برنامههاي ديگر تعيين ميكند.
سيستمعامل
كامپيوتر هميشه نياز دارد تا براي بكار انداختنش حداقل يك برنامه روي آن در حال اجرا باشد. تحت عملكردهاي عادي اين برنامه همان سيستمعامل يا OS كه مخفف واژههاي Operating System است. سيستم يا سامانه عامل بر اساس پيشفرضها تصميم ميگيرد كه كدام برنامه براي انجام چه وظيفهاي اجرا شود، چه زمان، از كدام منابع (مثل حافظه، ورودي/خروجي و…) استفاده شود. همچنين سيستمعامل يك لايه انتزاعي بين سختافزار و برنامههاي ديگر كه ميخواهند از سختافزار استفاده كنند، ميباشد، كه اين امكان را به برنامه نويسان ميدهد تا بدون اينكه جزئيات ريز هر قطعه الكترونيكي از سختافزار را بدانند بتوانند براي آن قطعه برنامهنويسي نمايند. در گذشته يك اصطلاح متداول بود كه گفته ميشد با تمام اين وجود كامپيوترها نميتوانند برخي از مسائل را حل كنند كه به اين مسائل حل نشدني گفته ميشود مانند مسائلي كه در مسير حلشان در حلقه بينهايت ميافتند. به همين دليل نياز است كه با كمك روشهاي خاص بطور مثال به چند بخش تقسيم نمودن مسئله يا روشهاي متداول ديگر از رخ دادن اين خطا تا حد امكان جلوگيري نمود. از جمله سيستم عاملهاي امروزي ميتوان به مايكروسافت ويندوز، مكينتاش اپل و لينوكس و بي اس دي اشاره كرد.
بزرگترين بخش نرمافزاري سيستمهاي كامپيوتري سيستمهاي عامل هستند كه توسط توسعه دهندگان براي استفاده هر چه راحت تر و سريع تر از امكانات كامپيوتر طراحي شدهاست.
امروزه در كامپيوترها از سه نوع سيستم عامل استفاده ميشود كه در بين كاربران محبوب هستند:
- ويندوز
- مك
- لينوكس
تمامي اين سيستمهاي عامل با طرح و رابط كاربري خودشان طيف مخاطبان خودشان را دربردارند.
در اكثر اداره جات و شركتها از ويندوز براي سيستم عامل خود استفاده مينمايند
بيشتر برنامه نويسان و طراحان نيز مك و لينوكس رو به عنوان سيستم عامل محبوب قرار دادهاند.
ويندوز محصول شركت مايكروسافت ميباشد كه بنيانگذار آن ثروتمندترين مرد جهان يعني بيل گيتس ميباشد.
سيستم عامل مكينتاش مخصوص سيستمهاي اپل ميباشد كه توسط استيو جابز بنياندگذاري شدهاست.
و سيستم عامل لينوكس هم توسط جمعي از برنامه نويسان بزرگ جهان ساخته شده و كدهاي آن يه صورت آزاد در دسترس عموم قرار دارد تا هر شخصي بتواند سيستم عامل لينوكس رو بر سليقه خودش استفاده نمايد.
داده و اطلاعات
داده به آن دسته از وروديهاي خام گفته ميشود كه براي پردازش به رايانه ارسال ميشوند.
به دادههاي پردازش شده اطّلاعات ميگويند.